İnşaat Atıkları İçin Yönetim Stratejileri

 

İnşaat Atığı Nedir?

 

İnşaat atıkları, yapı yapımı, yıkımı, onarımı veya tadilatı sırasında ortaya çıkan, kullanılmayan ya da artık işlevini yitirmiş malzemeleri kapsar. Bunlara hafriyat toprağı, beton parçaları, tuğla, seramik, cam, metal, plastik, ahşap ve izolasyon malzemeleri gibi hem tehlikeli hem de tehlikesiz atık türleri dahildir. Ambalaj malzemeleri ve kablo gibi yardımcı unsurlar da bu kapsamda değerlendirilir.

 

İnşaat Atık Türleri Nelerdir?

 

Yapı inşa, yenileme veya yıkım süreçlerinde ortaya çıkan inşaat atıkları, çevresel etkileri nedeniyle dikkatle yönetilmesi gereken malzemelerdir. Peki, inşaat atık türleri nelerdir ve nasıl sınıflandırılır? İşte inşaat sürecinde en sık karşılaşılan atık türleri:

Hafriyat Toprağı: Kazı işlemleri sonucu ortaya çıkar. Genellikle dolgu malzemesi olarak yeniden kullanılabilir ancak doğru şekilde taşınması ve depolanması gerekir.

Beton Atıkları: Şantiye sahasında döküm sonrası artan kalıntılar, kırılmış yapılar ve kesim artıkları gibi kalıntılardır. Büyük hacimli ve ağır olmaları nedeniyle özel bertaraf yöntemleri gerektirir.

Tuğla ve Seramik Atıkları: Duvar, zemin ve cephe uygulamalarında oluşan kırık tuğla, kiremit ve seramik parçalarıdır. Yenileme ve yıkım projelerinde sıklıkla görülür.

Ahşap Atıkları: Kalıp sistemleri, iskeleler ve ambalajlamada kullanılan ahşapların artık kullanılmaz hale gelen kısımlarıdır. Uygun koşullarda geri dönüştürülebilir.

Metal Atıklar: Çelik, demir, alüminyum gibi yapı elemanlarının kesim, kaynak ya da montaj işlemleri sonrası kalan hurdalardır. Kolay geri dönüştürülebilir ve ekonomik değeri yüksektir.

Plastik ve PVC Atıkları: Boru sistemleri, yalıtım malzemeleri ve ambalajlarda kullanılan plastiklerin kalıntılarıdır. Yanlış depolanırsa çevreye zarar verebilir.

Cam ve Yalıtım Malzemeleri: Pencere camları, cam yünü, strafor gibi ısı ve ses yalıtım malzemeleri bu gruba girer. Kırıldıklarında iş sağlığı açısından da risk oluşturabilirler.

Elektrik-Elektronik Atıklar: Kablo, aydınlatma armatürü, devre elemanı gibi e-atıklar; özel bertaraf yöntemleri gerektiren atıklardır.

Ambalaj Atıkları: Çimento torbaları, karton koliler ve streç film gibi ambalajlar inşaat sürecinde yoğun şekilde kullanılır. Büyük bölümü geri dönüştürülebilir.

Tehlikeli Atıklar: Asbest, boya, çözücü, yağ ve kimyasal kalıntılar gibi çevre ve insan sağlığı açısından riskli malzemelerdir. Lisanslı tesislerde bertaraf edilmelidir.

 

İnşaat Atık Yönetimi Neden Gereklidir?

 

İnşaat sektörü, hem malzeme yoğunluğu hem de faaliyet hacmi bakımından dünyanın en fazla atık üreten sektörlerinden biridir. Gelişmekte olan ülkelerde şehirleşmenin hızlanması ve altyapı yatırımlarının artması, bu atık hacmini daha da artırmaktadır. Türkiye’de de inşaat ve yıkıntı atıkları önemli bir çevresel sorun haline gelmiş ve yıllık atık miktarı milyonlarca tona ulaşmıştır.

Bu durum, yalnızca çevre açısından değil, ekonomik ve sosyal etkileri bakımından da ciddi bir sorun teşkil etmektedir. Kontrolsüz bir şekilde doğaya bırakılan inşaat atıkları, toprak ve su kirliliğine, görüntü bozulmasına ve ekosistem tahribatına yol açmaktadır. Aynı zamanda kamu kaynakları ile oluşturulan altyapılarda tıkanmalara, maliyet artışlarına ve güvenlik risklerine neden olur.

Bu sebeple etkin bir atık yönetimi, inşaat projelerinde hem çevresel sürdürülebilirlik hem de maliyet kontrolü açısından büyük önem taşır. Atıkların geri dönüştürülerek tekrar ekonomiye kazandırılması, doğal kaynak tüketimini azaltırken sektörel verimliliği de artırır.

 

Türkiye’de İnşaat ve Yıkım Atıklarının Yasal Yönetimi

 

Türkiye’de inşaat ve yıkım atıklarının çevreye zarar vermeden yönetilmesi, 25406 sayılı “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” ile zorunlu hâle getirilmiştir. Bu yönetmelik, tüm gerçek ve tüzel kişilerin yükümlülüklerini net olarak tanımlar.

 

Yönetmeliğin Kapsamı ve Temel İlkeleri

Tüm hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıkları bu yönetmelik kapsamındadır.

Atıklar yerinde ayrıştırılmalı ve geri kazanıma uygun olanlar ayrılmalıdır.

Yıkım işlemlerinde “seçici yıkım” yöntemi tercih edilmelidir. (Yani yapı, malzemeler geri dönüştürülebilecek şekilde sökülmelidir.)

Atıkların çevreye gelişi güzel dökülmesi kesinlikle yasaktır.

Üretici (müteahhit, taşeron vs.) atığın bertaraf maliyetinden sorumludur.

Depolama alanları ve geri dönüşüm tesisleri Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından lisanslı olmalıdır.

Her taşıma işlemine ait “Atık Taşıma Formu” doldurulmalı ve resmi onay alınmalıdır.
 

Atık Üreticisinin Yükümlülükleri

Atık üreticisi, taşıma, geçici depolama, geri dönüşüm ve bertaraf sürecinin her aşamasından sorumludur.

Şantiyede atıklar, türlerine göre ayrılmalı ve lisanslı firmalara teslim edilmelidir.

Üretici, atıkların yasa dışı şekilde dökülmemesini sağlamakla yükümlüdür.
 

Geri Kazanım ve Bertaraf Süreci

Hafriyat toprağı ve yıkıntı atıkları, öncelikle dolgu malzemesi olarak ya da altyapı projelerinde kullanılmak üzere geri kazanılmalıdır.

Tehlikeli atıklar (örneğin asbestli malzeme) özel lisanslı tesislerde bertaraf edilmelidir.

Atık kabul tesisleri ve geri kazanım sahaları, çevre koruma açısından özel koşullara uymalıdır.

 

İnşaat Atığı Yönetimi Nasıl Olmalıdır?

 

Türkiye'deki atık yönetimi mevzuatı olan 02.04.2015 tarihli ve 29314 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Atık Yönetimi Yönetmeliği'ne göre, inşaat alanlarında atık yönetimi uygulamaları şu şekilde düzenlenmiştir:

 

Şantiye İçi Atık Ayrıştırma Yöntemleri

Kaynağında Ayrı Toplama: Atıklar, türlerine ve özelliklerine göre üretildikleri yerde diğer atıklarla karıştırılmadan sınıflandırılarak ayrı toplanmalıdır.

Tehlikeli ve Tehlikesiz Atıkların Ayrımı: Tehlikeli atıklar, tehlikesiz atıklardan ayrı olarak toplanmalı ve depolanmalıdır.

Etiketleme: Geçici depolanan atıkların üzerinde tehlikeli ya da tehlikesiz atık ibaresi, atık kodu, depolanan atık miktarı ve depolama tarihi bulunmalıdır.

 

Geçici Depolama ve Taşımada Dikkat Edilecekler

Geçici Depolama Süresi: Tehlikeli atıklar, geçici depolama alanında en fazla 6 ay, tehlikesiz atıklar ise en fazla 1 yıl süreyle depolanabilir.

Depolama Alanı Özellikleri: Atıklar, birbirleriyle reaksiyona girmeyecek şekilde geçici depolanmalı ve çevreye zarar vermeyecek şekilde muhafaza edilmelidir.

Taşıma İzinleri: Atıkların taşınması, Bakanlık ve/veya il müdürlüğünden gerekli izin ve/veya çevre lisansı almış tesisler, üretici/yetkilendirilmiş kuruluşlar, atık taşımaya yetkili/lisanslı taşıyıcılar tarafından gerçekleştirilmelidir.
 

İnşaat Atık Yönetim Planı Nasıl Hazırlanır?

Plan Hazırlama Zorunluluğu: Atık üreticileri, atık yönetim planını hazırlayarak sunmak ve onaylatmak/uygun görüş almakla yükümlüdür.

Plan İçeriği: Atık yönetim planı, atıkların oluşumundan bertarafına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetiminin sağlanmasına ilişkin genel usul ve esasları içermelidir.

Onay Süreci: Hazırlanan atık yönetim planı, ilgili il müdürlüğüne sunulmalı ve mevzuata uygunluğu değerlendirilerek onaylanmalıdır.
 

İnşaatta Sürdürülebilir Atık Yönetimi: İsrafı Azaltmanın ve Verimi Artırmanın Yolları

 

Sürdürülebilir atık yönetimi, inşaat sektöründe hem çevresel etkiyi azaltmak hem de maliyetleri kontrol altına almak için kritik bir stratejidir. Etkin planlama ve uygulama sayesinde, inşaat projelerinde oluşan atıkların büyük kısmı yeniden kullanılabilir veya geri dönüştürülebilir hale gelir.

1. Doğru Malzeme Planlaması ve Tedarik Zinciri Yönetimi

Projeye başlamadan önce doğru miktarda ve özellikte malzeme siparişi verilmesi, atık oluşumunu azaltmanın ilk adımıdır. Dijital planlama araçları, özellikle büyük ölçekli projelerde tedarik süreçlerinin daha şeffaf ve verimli olmasını sağlar. Ayrıca yerel malzeme tedarikçileriyle çalışmak, hem karbon ayak izini düşürür hem de lojistik kaynaklı israfları önler.

2. Modüler ve Ön Üretimli Yapılar

Fabrikada önceden üretilen yapı elemanlarının sahada monte edilmesi, klasik yöntemlere göre çok daha az atık üretir. Bu sistem, işçilik süresini kısaltır ve malzeme kayıplarını önler. Ayrıca, tekrar kullanılabilir modüller sayesinde projeden projeye geçişte kaynak kullanımı da optimize edilir.

3. Şantiye Uygulamaları: Eğitim ve Denetim

İşçilerin atık yönetimi konusunda bilgilendirilmesi, sahada malzeme israfını azaltır. Geri dönüşüm kutuları, ayrı depolama alanları ve malzeme yeniden kullanım uygulamaları şantiye düzeninin bir parçası olmalıdır. Özellikle metal, ahşap ve plastik gibi geri dönüştürülebilir malzemelerin ayrıştırılması, atıkların doğru şekilde yönlendirilmesini sağlar.

4. Yeşil Bina Sertifikaları ile Uyum (LEED & BREEAM)

LEED, BREEAM ve benzeri sistemler, sürdürülebilir atık yönetimini puanlama kriterleri içinde değerlendirir. Geri dönüşüm oranları, yerel malzeme kullanımı ve atık azaltma planları, bu sertifikalar için doğrudan katkı sağlar. Bu sertifikalar sadece çevre dostu imaj sağlamaz, aynı zamanda işletmeye vergi avantajları veya resmi teşvikler de getirebilir.

 

XCMG’nin Sürdürülebilirlik Yaklaşımı

 

XCMG, 2024 Çevresel, Sosyal ve Yönetişim (ESG) Raporu'nu yayınladı. Bu rapor, XCMG’nin sürdürülebilirlik alanındaki önemli ilerlemelerini ve yeşil dönüşüm stratejilerini kapsıyor. Raporda çevre dostu üretim politikaları ve elektrikli iş makinelerine yapılan yatırımlar dikkat çekiyor. Ayrıca XCMG, atık azaltımına katkı sağlayan yüksek verimli ekipmanlar ve çevre hedefleriyle uyumlu uygulamalarla sürdürülebilirliğe güçlü destek veriyor.

 

XCMG’nin Çevreci Üretim Politikası

XCMG, 2024 yılında enerji tüketiminin %13,63'ünü temiz enerji kaynaklarından sağlayarak çevre dostu üretim politikalarını güçlendirdi. Ayrıca, Scope 1 sera gazı emisyonlarını 102.363 ton azaltarak karbon ayak izini önemli ölçüde düşürdü. Bu başarı, enerji verilerinin akıllı cihazlarla toplanıp analiz edilmesini sağlayan dijital karbon yönetimiyle sağlandı.

 

Elektrikli İş Makinelerine Yatırımlar

XCMG, 2024 yılında elektrikli ekskavatörler, hidrojenle çalışan maden kamyonları ve hibrit vinçler dahil olmak üzere 21 yeni enerji ürün serisini piyasaya sürdü. Bu ürünlerden elde edilen satış geliri 10,88 milyar yuan (yaklaşık 1,5 milyar USD) oldu. Özellikle XC968-EV modeli, Türkiye pazarında da tanıtılarak şirketin küresel sürdürülebilirlik vizyonunu yansıttı.

 

Atık Azaltımına Katkı Sağlayan Yüksek Verimli Ekipmanlar

XCMG, üretim tesislerinde enerji verimliliğini artırmak amacıyla bulut bilişim, büyük veri ve Nesnelerin İnterneti (IoT) teknolojilerini entegre eden bir enerji ve karbon kontrol platformu geliştirdi. Bu platform, elektrik, buhar ve doğalgaz gibi üç ana enerji kaynağında enerji tasarrufu ve karbon azaltımı stratejilerinin uygulanmasını sağladı.

 

XCMG’nin Atık Yönetimi İçin Geliştirdiği Araçlar

XCMG aynı zamanda atık toplama ve taşıma alanına özel geliştirilen araç çözümleriyle de sürdürülebilirlik vizyonunu desteklemektedir. Çöp kamyonları, sıkıştırmalı atık taşıma araçları ve süpürücüler ile, belediyeler ve özel sektör için çevre dostu ve yüksek verimli çözümler sunar. Akıllı kontrol sistemleri ve düşük emisyon teknolojileri sayesinde bu araçlar, şehir atıklarının daha etkili ve çevreci şekilde yönetilmesine katkı sağlar.